WELL ART - Ewelina Skowrońska: "Ik dompel stoffen onder in planten alsof ik bid"

Oost-Oost is niet zomaar een poging om het Oosten te mythologiseren en af te schilderen als een exotisch tegenwicht tegen het Westen. In plaats van stereotypen in stand te houden, construeert curator Paweł Pachciarek een verhaal over Japan vanuit het perspectief van de persoonlijke verhalen van kunstenaars wier levens, zij het op verschillende manieren, verweven zijn met dit land. Hun ervaringen met migratie, het herdefiniëren van identiteit en herworteling creëren een meerstemmig verhaal over het zich bevinden tussen culturele, geografische en taalkundige polen.

Een van de medemakers van de werken in de Oost-Oost-tentoonstelling is Ewelina Skowrońska, een beeldend kunstenaar die terugkeert naar de Poolse kunstscene na tien jaar in Japan te hebben gewoond en gewerkt. Haar handgeverfde textiel neemt de vorm aan van hedendaagse totems en plantenlandschappen op zijde, die een boodschap van spirituele verbondenheid overbrengen. Door middel van organische composities speelt ze in op de noodzaak om terug te keren naar eenvoudige gebruiken die geworteld zijn in de natuur.

Vlak voor de slotceremonie praten we met de kunstenaar over de rol van traditionele technieken bij het ontwikkelen van hedendaagse gevoeligheden, de invloed van Japanse esthetiek op haar creatieve praktijk en hoe kunst een poging kan zijn om de realiteit te ordenen, zowel persoonlijk als collectief.

Een Poolse kunstenaar die tien jaar in Japan heeft gewoond. Hoe heeft het Oosten haar kijk op kunst en het leven veranderd?

Maria Jasek, Well.pl: "East–East" is de tweede tentoonstelling in het Manggha Museum die jouw werk toont. Deze keer ben je de enige kunstenaar uit Polen. Wat voor nieuws breng je mee, formeel, emotioneel en thematisch?

Ewelina Skowrońska: Mijn vorige tentoonstelling in het Manggha Museum maakte deel uit van een project dat ik in Japan heb opgezet, samen met Monika Brauntsch, die ook actief is binnen de Spirit of Poland Foundation. Het was een tentoonstelling getiteld "Innerlijke Kracht – De Vrouwen van Polen en Japan", gewijd aan vrouwen uit twee verschillende culturen. We wilden hun ervaringen, behoeften en wat hen verbindt en onderscheidt, onderzoeken. We nodigden vijf kunstenaars uit Japan en vijf uit Polen uit om deel te nemen, en de tentoonstelling richtte zich voornamelijk op illustratie en grafisch ontwerp.

Naast het feit dat Oost-Oost inhoudelijk verschilt van het vorige project, is het de eerste grote presentatie van mijn werk sinds mijn terugkeer naar Polen, en de eerste die zo duidelijk in een Poolse context wordt geplaatst. Ik ben blij dat mijn werk wordt getoond als onderdeel van een bredere discussie over de Oost-Westrelaties, met verwijzingen naar Japan, maar ook met een sterk Pools accent.

Je bent 10 jaar geleden naar Japan verhuisd en daar een tijdje gebleven. Was dat het plan?

Jaren eerder, tijdens mijn eerste bezoek aan Japan, had ik even de gedachte gehad: "Ik zou hier ooit kunnen wonen." En inderdaad, een paar jaar later werd die droom werkelijkheid, hoewel het de baan van mijn partner was die het dicteerde. Het is een beetje een "wees voorzichtig met wat je wenst, het zou zomaar kunnen uitkomen"-verhaal.

Dit was na je kunststudie, dus vanuit academisch perspectief was je al een volwassen kunstenaar. Hoe heeft deze culturele verschuiving je werk beïnvloed? Heeft het je werk ontwikkeld, of juist een compleet andere richting gegeven?

Vanuit academisch perspectief wel, maar vandaag de dag heb ik het gevoel dat mijn artistieke ontwikkeling in Japan begon. Ik wil niet idealiseren en zeggen dat die cultuur me veranderd heeft. Ik geloof dat elke omgeving iemand beïnvloedt – of het nu Londen, Polen, Japan of Zuid-Amerika is. Ik probeer dit soort vragen met de nodige voorzichtigheid te benaderen, want het is niet zo dat ik er iets 'gewonnen' heb. Het was zonder twijfel een belangrijke fase.

Mijn lange verblijf in een vreemde cultuur, aanvankelijk zonder enige mogelijkheid tot communicatie omdat de Japanners nauwelijks Engels spraken, werd een ervaring van stilte waarin ik mezelf hoorde. Ik besefte toen dat ik uit Europa kwam, uit Polen, dat waar ik vandaan kwam ertoe deed. Dat het moment van mijn geboorte me ook gevormd had. Dankzij deze culturele en emotionele tegenstelling kon ik dieper kijken.

Bovendien ben ik gevoeliger geworden voor dingen die in Europa minder gewaardeerd worden. Vakmanschap, handwerk, geduld, aandacht voor detail – daar is het een plezier, wordt het behandeld als een vorm van kunstenaarschap, en is het proces net zo belangrijk als het eindresultaat. Ik ben ook meer aandacht gaan besteden aan de natuur, niet op een geïdealiseerde manier, maar als iets waar we deel van uitmaken.

Natuurlijke kleurstoffen, zijde en planten: Ewelina Skowrońska's kunst als spirituele praktijk

We staan hier voor stoffen die je hebt geverfd met natuurlijke plantaardige kleurstoffen. In je werk draagt de natuur niet alleen betekenis, maar wordt ze ook een instrument dat je bewust gebruikt om een specifiek visueel effect te bereiken. Wat is het belangrijkste bij het interpreteren van Oost-Oost-werken?

De lakens zijn gemaakt van zijde en de meeste kleurstoffen komen van planten die ik zelf heb verzameld. Ik raakte geïnspireerd door het idee van talismannen en totems – objecten waar mensen al eeuwenlang naar op zoek zijn voor bescherming, steun, een goede oogst of veiligheid. Ik wilde eigentijdse versies creëren die inspelen op de uitdagingen van de moderne wereld.

Elke kleur op de stof is gebaseerd op zorgvuldig geselecteerde planten die bekend staan om hun gebruik in kruidengeneeskunde en spirituele praktijken. Dit zijn mijn eigen composities, drankjes die volgens de traditie een specifieke energie en betekenis dragen.

In een wereld vol onzekerheid, verandering en een gevoel van verlies hebben we vandaag de dag extra behoefte aan troost. Ruimtes die ons in staat stellen het onzichtbare, intuïtieve en moeilijk te rationaliseren, maar toch diepgevoelde, te ontmoeten. Een textielwerk getiteld "Hope" is daar een voorbeeld van, omdat we daar vandaag de dag extra behoefte aan hebben. Een ander werk behandelt het concept van vruchtbaarheid, niet alleen letterlijk opgevat, maar ook als creatief potentieel, het vermogen om iets nieuws te initiëren. Dit is de energie die nodig is om gevestigde patronen te overstijgen en ons open te stellen voor verandering en het creëren van nieuwe denkwijzen.

Is dit niet een tijdrovend proces?

Ja. Ik gebruik traditionele technieken die veel tijd, geduld en volledige aandacht vergen in elke fase van het proces. Ik werk met levende planten, niet met kant-en-klare pigmenten. Sommige verzamel ik zelf, andere koop ik bij winkels die gespecialiseerd zijn in planten om te verven. De planten moeten eerst worden gedroogd en vervolgens langdurig worden geweekt om het verfbad klaar te maken. Onder invloed van water en de juiste temperatuur "openen" ze zich en geven de kleurstoffen af. Vervolgens dompel ik de stof, die eerder is voorbereid voor het verven, onder in dit bad.

Het is een langzaam en moeizaam, maar tegelijkertijd zeer bevredigend, alchemistisch proces. Voor mij is het een soort dialoog, een ontmoeting met planten – wezens die ik beschouw als voorouders van wie ik kennis kan putten. Elke plant heeft zijn eigen karakter, persoonlijkheid en gedrag, dus ondanks de nauwgezetheid van het werk is het eindresultaat nooit helemaal zeker – en het is deze onvoorspelbaarheid die magie toevoegt aan het hele proces.

Dit is niet de eerste keer dat je met planten werkt. Waarom was dit onderwerp, en daarmee dit materiaal, zo belangrijk voor je?

Dit is een van de redenen waarom ik mezelf artistiek gezien in Japan heb ontwikkeld. Daar begon ik intensief met planten te werken: ik onderzocht ze, bestudeerde ze en leerde hun eigenschappen kennen. Hier, in Oost-Oost, kan ik de resultaten van deze reis volledig presenteren.

In de Japanse cultuur is de omgang met de natuur niet zozeer een filosofie, maar eerder een fundamentele manier van leven en wereldbeeld. Daar wordt de natuur diep gerespecteerd, gecombineerd met een besef van haar immense kracht. De natuur is niet alleen een bron van schoonheid, maar ook iets wreeds en onvoorspelbaars. Aardbevingen en tyfonen zijn immers dagelijkse kost.

Ondanks, of misschien wel dankzij, deze bedreigingen, wordt de natuur behandeld als een onlosmakelijk onderdeel van het leven. Deze volledige acceptatie van al haar aspecten heeft diepe indruk op me gemaakt. Ik denk dat het aanzienlijk verschilt van de westerse benadering, waar we de natuur vaak zien als iets externs. Een plek waar we naartoe gaan voor een vakantie of weekend, en die we beschouwen als een plek om te ontspannen en te ontsnappen, in plaats van als een noodzakelijk onderdeel van ons bestaan, zonder welke we als mens niet kunnen bestaan.

Kunst als samenwerking met de natuur, niet als overheersing

Vanuit het perspectief van het stadsleven is nabijheid tot de natuur niet vanzelfsprekend. Stadsbewoners denken vaak dat dit de plek is waar het echte leven zich afspeelt – dat je alleen in een grote stad echt kunt functioneren, je kunt ontwikkelen en werken. Dit is echter maar gedeeltelijk waar, en bovendien vereist zo'n keuze het opofferen van iets anders. Hoewel steden groene plekjes bieden, verliezen bewoners vaak een diepe, dagelijkse band met de natuur.

Je werk speelt in op dit verlangen, alsof het ons uitnodigt tot een intieme ontmoeting met iets oers, stils en authentieks. Hoe ervaar je de relatie tussen mens en natuur? Wat betekent het voor jou?

Ik vraag me soms af of 'relatie' wel het juiste woord is. Maar ja, het is de juiste term, hoewel ik sterker het gevoel heb dat we niet 'aan de andere kant' van de natuur staan. We maken er deel van uit. Allemaal. En toch vergeten we dat vaak. De afgelopen decennia heeft onze beschaving zich gericht op de ontwikkeling van wetenschap, rationeel denken en het ordenen van de wereld volgens patriarchale, binaire categorieën. Voor mij is dit een enorme oversimplificatie. Als je de natuur en wat erin gebeurt observeert, zie je al snel dat niets eenduidig is. Alles kan tegelijkertijd 'dit en dat' zijn. De natuur kan zachtaardig zijn, troost biedend en een gevoel van veiligheid biedend, maar ook bruut, destructief en onvoorspelbaar. Ze kan leven geven, maar ook wegnemen. Deze tegengestelde kwaliteiten sluiten elkaar niet uit; ze bestaan naast elkaar, zoals het idee van yin en yang. En juist in deze ambiguïteit zie ik de waarheid.

Voor mij is de natuur geen aparte wereld, maar iets dat ons in stand houdt en creëert. Zonder planten zouden er geen mensen zijn. We ademen de lucht in die ze produceren, we voeden ons ermee en we genezen dankzij hen. De meeste medicijnen vinden hun oorsprong in planten. Nog maar 150 jaar geleden verfden we stoffen met natuurlijke pigmenten – ooit een alledaagse, levende kennis. Tegenwoordig is het bijna volledig vergeten. Ik probeer er in mijn werk naar te verwijzen, niet om terug te grijpen naar de 18e eeuw, maar om iets belangrijks te zeggen over de toekomst.

Ik streef ernaar antropocentrische denkwijzen te overstijgen. Bijvoorbeeld, wanneer ik met planten werk, behandel ik ze niet als schildergereedschap. Ze zijn geen middel tot een doel – ze zijn mijn medescheppers. Elke plant heeft zijn eigen karakter, persoonlijkheid en manier van reageren op materialen en omstandigheden. Het is onmogelijk om er volledige controle over te hebben. Natuurlijk kan ik bepaalde fasen van het proces plannen, maar ik moet ze ook de ruimte geven om zichzelf te zijn – om mijn eigen ego als kunstenaar te verwijderen. En daarin zie ik de betekenis van deze samenwerking. Het gaat niet om overheersing, uitbuiting of plundering, zoals we vaak met de natuur doen. Het gaat om partnerschap.

Planten, hun structuur en gedrag, bevatten een enorme hoeveelheid kennis en spiritualiteit die we vergeten zijn. En belangrijker nog: het is allemaal beschikbaar. Je hebt geen vijf doctoraten nodig of een reis naar de wildernis. Het is binnen handbereik. Je hoeft alleen maar even te stoppen en te kijken.

Washi-papier, keramiek en de filosofie van wabi-sabi

We hebben het al gehad over de verschillen tussen Europa en Japan en hoe die het dagelijks leven en onze natuurbeleving beïnvloeden. Maar hoe zit het met tentoonstellingen? Je hebt talloze tentoonstellingen in Japan bezocht – ben je gewoonten of gebruiken tegengekomen die je verrasten? Of heb je opvallende verschillen opgemerkt ten opzichte van je ervaringen op tentoonstellingen in Europa?

Ik denk dat de Japanse kunstmarkt, net als elke andere, zijn eigen regels heeft. Maar het is de moeite waard om te onthouden dat het concept van hedendaagse kunst in Japan een relatief nieuw fenomeen is, in zekere zin "geïmporteerd" uit het Westen.

Ik had het geluk mensen te ontmoeten die geïnteresseerd waren in mijn werk. Op een gegeven moment huurden twee vrienden en ik een gebouw in Tokio en creëerden we onze eigen kunstruimte. Het was een galerie, maar ook een plek voor ontmoetingen, pop-ups en gesprekken. Vervolgens initieerde ik het ONA Project Room-project – een ruimte ter ondersteuning van kunstenaars die zich als vrouw identificeren. We organiseerden maandelijks tentoonstellingen – sommige kunstenaars werden uitgenodigd, anderen werden geselecteerd via open calls. Het project liep bijna drie jaar en in die tijd organiseerden we een aanzienlijk aantal evenementen.

Er zijn weinig onafhankelijke, grassroots kunstinitiatieven in Japan. We hebben musea, privégalerieën, en... dat is het zo'n beetje. Er is een gebrek aan overheidssteun in de vorm van publieke financiering, waardoor kunstenaars zelden hun eigen ruimtes creëren, niet alleen om financiële redenen, maar ook om culturele redenen. Daarom is ONA Project Room een belangrijke plek in Tokio geworden, en ik denk dat het inspeelt op een reële behoefte in de gemeenschap. We zijn erin geslaagd iets waardevols te creëren.

Dat is een van de lessen die ik van Japan heb geleerd: als er iets ontbreekt en je de kracht ervoor hebt, is het de moeite waard om het te creëren.

Momenteel werk je voornamelijk met stof. Is er een andere handwerktechniek die je bijzonder intrigeert en die je ooit in je eigen werk zou willen uitproberen?

Japan is een ware schatkamer van vakmanschap, wat me enorm heeft geïnspireerd. Ik heb grafische kunst gestudeerd en jarenlang een atelier in Tokio gehad, waar ik onder andere werkte met houtsnededruk, een traditionele druktechniek. En als ik aan houtsnededruk denk, denk ik meteen aan washipapier. Ik had het geluk om samen te werken met een meesterpapiermaker die de planten kweekt die nodig zijn voor de productie ervan. Onder zijn leiding heb ik de vellen zelf gemaakt. Dit proces, vol geduld en respect – van het verzamelen van de planten, het drogen ervan in sneeuw tot het met de hand tekenen ervan in koud water – deed me beseffen hoeveel moeite en nederigheid het kost om één vel handgeschept papier te maken.

Hetzelfde gold voor keramiek, dat ik van dichtbij heb onderzocht. Het meerfasenbakproces leert respect voor dingen die we dagelijks als vanzelfsprekend beschouwen en vaak gedachteloos weggooien. Wie zou IKEA-mokken repareren met de kintsugi-techniek, waarbij gebroken stukken met goud worden verbonden? Het is een van de methoden die prachtig aansluit bij de Japanse filosofie van "wabi-sabi", oftewel het waarderen van de imperfecties en vergankelijke schoonheid van dingen.

Uit respect voor de traditie heb ik niet meteen gekozen voor een van de bekendste verftechnieken, indigo, ook al vind ik het erg fascinerend. Ik ben van plan deel te nemen aan een kunstenaarsresidentie om het bewuster te verkennen en te kijken hoe ik het in mijn werk kan integreren.

Oost-Oost in Krakau: de laatste dagen van een tentoonstelling die spiritualiteit, kunst en migrantenverhalen combineert

Oost-Oost luidt een nieuwe fase in je werk in – het is je eerste tentoonstelling sinds je definitieve terugkeer naar Europa. Waar kunnen we je werk in de nabije toekomst zien?

Ik pendel momenteel tussen Londen en Wrocław, dus ik ben nog maar net aan het wennen. Ik weet al dat mijn werk op papier in oktober te zien zal zijn in een tentoonstelling georganiseerd door de Camden Open Air Gallery als onderdeel van de Frieze Week in Londen. Iets later, begin volgend jaar, zal een stuk van mijn textielwerk te zien zijn in een tentoonstelling specifiek gewijd aan textiel in een galerie in Warschau.